لجبازی در کودکان یک رفتار طبیعی و بخشی از روند رشد آن‌هاست. زمانی که کودک شروع به کشف دنیای اطراف خود می‌کند و به دنبال استقلال است، ممکن است رفتارهای لجبازانه از خود نشان دهد. این رفتار معمولاً از سنین دو تا پنج سالگی بیشتر دیده می‌شود.
تعریف و علل لجبازی در کودکان
لجبازی در کودکان به معنای مقاومت در برابر دستورات، اصرار بر انجام کارها به روش خود و عدم انعطاف‌پذیری است. این رفتار می‌تواند طبیعی یا ناشی از عوامل محیطی و روانی باشد.
علل شایع لجبازی:
مراحل رشد طبیعی
کودکان در سنین ۲ تا ۴ سال (دوره “دوسالگی‌های وحشتناک”) و نوجوانی برای استقلال‌طلبی لجبازی می‌کنند.
نیاز به جلب توجه
گاهی کودک با لجبازی سعی در جلب توجه والدین دارد.
الگوگیری از والدین
اگر والدین خود رفتارهای لجبازانه داشته باشند، کودک نیز این رفتار را تقلید می‌کند.
استرس و تغییرات محیطی
طلاق، تولد فرزند جدید یا تغییر مدرسه می‌تواند باعث افزایش لجبازی شود.
ابراز احساسات
کودکانی که نمی‌توانند احساسات خود را بیان کنند، ممکن است از طریق لجبازی این کار را انجام دهند.
احساس ناکامی
وقتی کودک به خواسته‌های خود نمی‌رسد یا محدود می‌شود، ممکن است لجباز شود.
نشانه‌های لجبازی طبیعی و ناسالم
لجبازی طبیعی:
- مقاومت موقت در برابر دستورات
- اصرار بر انجام برخی کارها به روش خود (مثل پوشیدن لباس خاص)
- پایان یافتن لجبازی پس از رسیدن به هدف یا دریافت پاسخ منطقی
- نپذیرفتن کمک دیگران
لجبازی ناسالم (نیاز به مداخله):
- پرخاشگری فیزیکی یا کلامی مداوم
- امتناع از انجام هرگونه درخواست، حتی موارد ضروری
- تأثیر منفی بر روابط اجتماعی و تحصیل
- آسیب زدن به خود یا دیگران
تأثیر سبک‌های فرزندپروری بر لجبازی
نوع تربیت و رفتار والدین تأثیر مستقیمی بر لجبازی کودکان دارد.
- فرزندپروری مستبدانه: سخت‌گیری و تحکم بیش از حد می‌تواند منجر به افزایش لجبازی شود.
- فرزندپروری سهل‌گیرانه: نداشتن قوانین و محدودیت‌های مشخص باعث تقویت رفتارهای لجبازانه می‌شود.
- فرزندپروری مقتدرانه: بهترین سبک فرزندپروری که با ترکیب محبت و قاطعیت همراه است، به کودک کمک می‌کند تا احساس امنیت کند و رفتارهای لجبازانه کاهش یابد.
راهکارهای عملی برای مدیریت و کاهش لجبازی
1. گوش دادن فعال:
احساسات کودک را بشنوید و به او نشان دهید که متوجه ناراحتی‌اش هستید.
2. انتخاب‌های محدود ارائه دهید:
به کودک گزینه‌هایی بدهید تا حس کنترل بیشتری داشته باشد.
3. قوانین واضح و منصفانه:
قوانین خانه را شفاف و با توضیحات ساده به کودک بگویید.
4. تشویق رفتارهای مثبت:
وقتی کودک رفتار مناسبی نشان می‌دهد، او را تحسین کنید.
5. الگوی مناسبی باشید:
کودکان از رفتار والدین الگو می‌گیرند، بنابراین آرامش و خونسردی شما تأثیرگذار است.
6. اجتناب از جنگ قدرت:
اگر موضوعی حیاتی نیست، گاهی نادیده گرفتن رفتار لجبازانه بهتر از درگیری است.
نقش تقویت ارتباط عاطفی و گفت‌وگو در کاهش لجبازی
یجاد یک ارتباط قوی و عاطفی با کودک، پایه و اساس حل مشکلات رفتاری است. روزانه زمانی را برای بازی یا گفت‌وگو با کودک اختصاص دهید. شنیدن حرف‌های او بدون قضاوت و ارائه پاسخ‌های همدلانه می‌تواند لجبازی را کاهش دهد.- گوش دادن فعال: به کودک نشان دهید احساساتش را درک می‌کنید. مثلاً: “می‌دانم از این که الان باید بخوابی ناراحتی.”
- زمان‌های کیفیت‌بخش: روزانه حداقل ۱۵ دقیقه بدون حواس‌پرتی با کودک وقت بگذرانید.
- حل مسئله مشترک: از کودک بخواهید در پیدا کردن راه‌حل مشارکت کند.
اشتباهات رایج والدین در برخورد با کودک لجباز
- تسلیم شدن در برابر لجبازی: این کار رفتار کودک را تقویت می‌کند.
- استفاده از تهدیدهای غیرواقعی: مثلاً “اگر ساکت نشوی، دیگر دوستت ندارم!” اعتماد کودک را تخریب می‌کند.
- مقایسه کردن: مقایسه کودک با دیگران می‌تواند احساس ناکافی بودن را در او ایجاد
- تسلیم شدن در برابر لجبازی: این کار رفتار کودک را تقویت می‌کند.
- برچسب‌زنی: گفتن جملاتی مثل “تو همیشه لجبازی می‌کنی” باعث تثبیت این رفتار می‌شود.
- عدم ثبات در قوانین: اگر قوانین خانه دائماً تغییر کند، کودک دچار سردرگمی خواهد شد.
- فریاد زدن یا تنبیه بدنی: این رفتارها فقط منجر به تشدید لجبازی می‌شود.
کلام آخر
لجبازی کودکان بخشی از روند رشد است، اما با صبر، ثبات و ارتباط مؤثر می‌توان آن را مدیریت کرد. استفاده از روش‌های مثبت و اجتناب از اشتباهات رایج به ایجاد رابطه سالم با کودک کمک می‌کند.منابع:
- American Academy of Pediatrics (AAP) –HealthyChildren.org
- Raising Children Network (Australia) – raisingchildren.net.au
- کتاب “راهنمای تربیت کودک” – دکتر ویلیام سیزر
