چگونه بازی‌درمانی به کودکان درونگرا کمک می‌کند که راحت‌تر صحبت کنند و ارتباط بگیرند؟
کودکان کم‌حرف و درونگرا اغلب دنیای درونی پیچیده و پرمفهومی دارند، اما در بیان احساسات یا برقراری ارتباط با دیگران، دچار سختی می‌شوند. یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کمک به این دسته از کودکان، بازی‌درمانی است.
در این مقاله، با کاربردهای بازی‌درمانی برای تقویت مهارت‌های ارتباطی کودکان درونگرا و کم‌حرف آشنا می‌شوید و یاد می‌گیرید چگونه می‌توان از طریق بازی، راه ارتباط را برای کودک باز کرد.
کودک درونگرا و کم‌حرف کیست؟
کودکان درونگرا معمولاً تمایل دارند زمان بیشتری را در تنهایی یا در جمع‌های کوچک و آشنا بگذرانند. این ویژگی با کم‌حرفی، اضطراب اجتماعی یا کناره‌گیری اشتباه گرفته می‌شود، در حالی که هر کدام نیازمند رویکرد متفاوتی هستند.
نشانه‌های رایج کودکان کم‌حرف یا درونگرا:
- بازی انفرادی یا با یک یا دو دوست خاص
- اجتناب از شروع مکالمه
- اضطراب در محیط‌های شلوغ مثل مهدکودک یا مدرسه
- ابراز احساسات از طریق نقاشی، بازی یا سکوت به‌جای کلام
چرا بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف مؤثر است؟
بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف و درونگرا راهی مطمئن، غیرمستقیم و دلپذیر برای برقراری ارتباط است. وقتی کودک نمی‌تواند یا نمی‌خواهد حرف بزند، بازی می‌تواند ابزار ابراز احساسات و خواسته‌هایش شود.
فواید بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف:
- افزایش اعتماد به نفس
- کاهش ترس و اضطراب اجتماعی
- تقویت مهارت‌های زبانی و گفتاری
- یادگیری بیان احساسات بدون ترس از قضاوت
تکنیک‌های ساده بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف (راهنمای کاربردی برای خانه)
اگر فرزند شما کم‌حرف یا درون‌گراست، نگران نباشید. با چند بازی ساده و خلاقانه در خانه می‌توانید کمکش کنید احساساتش را بهتر بشناسد و راحت‌تر ارتباط بگیرد. در ادامه چند ایده کاربردی بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف را با هم مرور می‌کنیم:
۱. بازی «عروسک حرف‌زن»
یک عروسک، حیوان پارچه‌ای یا حتی جوراب متحرک را تبدیل به دوست خیالی جدید کنید. با صدای عروسک از کودک سوال بپرسید:
مثلاً بگویید: «سلام! من خرسی‌ام. امروز خیلی دلم گرفته. تو هم تا حالا ناراحت شدی؟»
کودکان معمولاً راحت‌تر با شخصیت‌های خیالی صحبت می‌کنند تا با بزرگ‌ترها.
۲. بازی نقش‌آفرینی با لباس‌های ساده
با کمک چند وسیله‌ی ساده مثل یک کیف، عینک قدیمی یا کلاه، نقش‌هایی مثل «دکتر و بیمار»، «فروشنده و مشتری» یا «معلم و شاگرد» را اجرا کنید. این نوع بازی‌ها به کودک کمک می‌کند از نقش خودش فاصله بگیرد و در قالب نقش جدید، راحت‌تر صحبت کند.
۳. نقاشی‌هایی که زبان باز می‌کنند!
از کودک بخواهید چیزی را نقاشی کند؛ مثلاً یک حیوان خیالی یا هیولا. بعد به او بگویید:
«اسمش چیه؟ چه چیزی خوشحال یا ناراحتش می‌کنه؟»
وقتی کودک از زبان نقاشی‌اش حرف می‌زند، بدون اینکه خودش را مستقیماً درگیر کند، احساساتش را بیان می‌کند.
۴. قصه‌سازی نوبتی
یک جمله‌ی ساده بگویید و از کودک بخواهید ادامه‌ی داستان را بگوید. مثلاً:
«یه روز یه سنجاب کوچولو یه چیزی پیدا کرد که خیلی عجیب بود…»
این روش هم سرگرم‌کننده است، هم به تقویت گفتار و خلاقیت کودک کمک می‌کند.
۵. بازی «حدس بزن چه احساسی داره؟»
چند شکلک (صورتک‌های ساده با احساسات مختلف مثل خوشحال، ناراحت، خجالتی یا عصبانی) بکشید. از کودک بخواهید بگوید شخصیت چه حسی دارد و چرا. بعد از او بپرسید:
«تو هم تا حالا این حس رو داشتی؟ کی؟»
۶. میکروفون جادویی!
یک قاشق یا بطری را به‌عنوان «میکروفون جادویی» معرفی کنید. قانون بازی این است که فقط کسی که میکروفون دستش است، می‌تواند حرف بزند. این بازی حس امنیت، نوبت‌گیری و مهارت گوش دادن را در کودک تقویت می‌کند.
۷. جعبه رازها
یک جعبه درست کنید و از کودک بخواهید وسایلی که برایش مهم‌اند یا دوست دارد درباره‌شان حرف بزند (مثل نقاشی، اسباب‌بازی یا حتی یک کاغذ با کلمه‌ای خاص) داخل آن بگذارد. هر روز یکی از آن‌ها را انتخاب کنید و درباره‌اش گپ بزنید.
۸. تاس سوال‌دار
یک تاس مقوایی بسازید و روی هر وجه آن یک سوال بنویسید، مثل:
- «امروز چی خوشحالت کرد؟»
- «اگه یه حیوان بودی، چی می‌شدی؟»
- «دوست داشتی الان کجا باشی؟»
کودک با انداختن تاس به سوال‌ها پاسخ می‌دهد. اگر تمایل داشت، می‌توانید از او بخواهید پاسخ‌هایش را نقاشی کند یا درباره‌شان داستان بگوید.
یادمان باشد:
در بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف، هدف اصلی ارتباط و احساس امنیت است، نه مجبور کردن کودک به صحبت. هر واکنشی—اگر فقط با لبخند یا حرکت سر باشد—ارزشمند است. صبور باشید، فضا را شاد و بدون قضاوت نگه دارید، و اجازه بدهید کودک با ریتم خودش جلو برود.
نقش والدین در کنار بازی‌درمانی کودک
بازی‌درمانی زمانی اثربخش‌تر می‌شود که والدین نیز نقش فعال و حمایتی داشته باشند. شما به عنوان پدر یا مادر می‌توانید:
- کودک را بابت کم‌حرفی سرزنش نکنید.
- برای حرف زدن، به او زمان و فضا بدهید.
- از پرسش‌های باز استفاده کنید (مثلاً: «امروز چی خوشحالت کرد؟»)
- در خانه با او بازی‌های تعاملی انجام دهید؛ مثل “حدس بزن کیه”، “قصه‌سازی گروهی” یا “کلمه‌سازی”. این بازی‌ها هم سرگرم‌کننده‌اند و هم گفت‌وگو را تقویت می‌کنند.
چه زمانی به تراپیست کودک مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما:
- در مدرسه یا جمع‌های خانوادگی هیچ‌گاه صحبت نمی‌کند
- حتی با والدین یا خواهر و برادر هم بسیار کم‌حرف است
- به خاطر سکوتش مورد تمسخر یا طرد قرار گرفته
- دچار اضطراب یا کناره‌گیری شدید است
بهتر است با یک روانشناس کودک یا بازی‌درمانگر متخصص در درمان کودکان کم‌حرف مشورت کنید.
نتیجه‌گیری: بازی، پلی برای گفت‌وگو
بازی‌درمانی برای کودکان کم‌حرف و درونگرا یک روش امن، انعطاف‌پذیر و علمی برای کمک به کودکان است تا بتوانند خود را ابراز کنند و مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند. بازی، پلی است میان دنیای درونی کودک و دنیای بیرون؛ پلی که با همراهی والدین و یک تراپیست دلسوز می‌تواند به مسیر ارتباطی سالم و پایدار منتهی شود.
منابع:
- Landreth, G. L. (2012). Play Therapy: The Art of the Relationship. Routledge
- Axline, V. M. (1969). Play Therapy. Ballantine Books.
Association for Play Therapy (www.a4pt.org) - Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2011). The Whole-Brain Child.
