1.بازی درمانی با قایم موشک
بازی «قایم‌موشک» در بازی‌درمانی، ابزاری مؤثر برای شناسایی و پردازش احساسات پنهان کودکان است. این بازی ساده می‌تواند به‌ویژه در مواجهه با اضطراب جدایی، ترس از طرد، احساس abandono یا فقدان، نقش درمانی مؤثری ایفا کند.
فواید روان‌شناختی بازی قایم‌موشک در درمان
- پردازش اضطراب جدایی: این بازی فرآیند جدایی و بازگشت را در قالبی غیرتهدیدآمیز شبیه‌سازی می‌کند، به کودکان کمک می‌کند تا با اضطراب جدایی مقابله کنند و احساس امنیت بیشتری پیدا کنند.
- تقویت اعتماد به نفس و تاب‌آوری: کودکان با تجربه پنهان شدن و پیدا شدن، احساس کنترل و توانمندی بیشتری پیدا می‌کنند که به تقویت اعتماد به نفس و تاب‌آوری آن‌ها کمک می‌کند.
- تقویت پیوند عاطفی: این بازی به‌ویژه برای کودکانی که با مشکلات پیوندی مواجه هستند، فرصتی برای تجربه مجدد پیوند و بازگشت به رابطه فراهم می‌کند.
- بیان احساسات پنهان: کودکان از طریق این بازی می‌توانند احساسات خود را که ممکن است قادر به بیان آن‌ها نباشند، به‌صورت غیرمستقیم ابراز کنند.
⚠️ نکات مهم
اگرچه بازی قایم‌موشک می‌تواند فواید درمانی زیادی داشته باشد، اما برای کودکانی که تجربیات منفی یا آسیب‌زا از پنهان شدن یا طرد شدن دارند، ممکن است این بازی باعث تشدید اضطراب یا احساسات منفی شود. در چنین مواردی، ضروری است که این بازی تحت نظارت دقیق و با دقت انجام شود.
کاربرد در درمان
در جلسات بازی‌درمانی، می‌توان از بازی قایم‌موشک با استفاده از عروسک‌ها، شخصیت‌های اسباب‌بازی یا حتی در فضای باز استفاده کرد. این بازی می‌تواند به‌صورت انفرادی یا گروهی انجام شود و به کودک فرصت می‌دهد تا احساسات خود را در محیطی امن و حمایتی ابراز کند.
2.بازی با عروسک‌های دستی (Puppet Play)
عروسک‌های دستی ابزارهای فوق‌العاده‌ای برای بازی‌درمانی هستند. یکی از تکنیک‌های خاص در این زمینه، مصاحبه خانوادگی با عروسک‌ها (Family Puppet Interview) است. در این روش، درمانگر به کودک و اعضای خانواده‌اش عروسک‌هایی ارائه می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهد که برای هر عضو خانواده، یک عروسک انتخاب کنند.
کودک و خانواده‌اش با استفاده از این عروسک‌ها یک داستان را روایت می‌کنند. در حین این فرایند، مشاور با هر یک از اعضای خانواده درباره‌ی داستان مصاحبه‌ای انجام می‌دهد و در نهایت گفت‌وگو را به کل گروه باز می‌کند. این فرایند به شناسایی و آشکارسازی پویایی‌های خانواده‌ای کمک می‌کند که شاید کودک نتواند به‌طور مستقیم درباره‌شان صحبت کند.
استفاده از عروسک‌ها به‌عنوان ابزار ارتباطی، به‌ویژه در کودکانی که دچار لکنت انتخابی (Selective Mutism) هستند، نتایج مؤثری داشته است.
2.تکنیک روابط خانوادگی در بازی درمانی
تکنیک «روابط خانوادگی» در بازی‌درمانی، یک روش تعاملی و خلاقانه است که به کودکان و اعضای خانواده کمک می‌کند تا احساسات و برداشت‌های خود را نسبت به یکدیگر به‌صورت ملموس و نمادین بیان کنند. در ادامه، این تکنیک را با دسته‌بندی‌های مشخص توضیح می‌دهیم:
هدف تکنیک:
- افزایش آگاهی اعضای خانواده از احساسات یکدیگر
- تقویت همدلی و درک متقابل
- شناسایی و بررسی دینامیک‌های خانوادگی
- بهبود مهارت‌های حل مسئله در خانواده
ابزارهای مورد نیاز:
- صندوق‌های پستی کوچک برای هر عضو خانواده
- نوارهای کاغذی با عباراتی مانند:
- «دوستم دارد»
- «از من محافظت می‌کند»
- «به من اهمیت می‌دهد»
- «از من ناراحت است»
- «من را نادیده می‌گیرد»
- و سایر عبارات مرتبط با احساسات
مراحل اجرا:
- هر عضو خانواده یک صندوق پستی دریافت می‌کند.
- نوارهای کاغذی با عبارات مختلف بین اعضا توزیع می‌شود.
- هر فرد نوارهایی را که با احساساتش نسبت به دیگران مطابقت دارد، در صندوق پستی مربوطه قرار می‌دهد.
- پس از اتمام، درمانگر با اعضای خانواده درباره انتخاب‌هایشان گفتگو می‌کند تا درک بهتری از روابط و احساسات موجود حاصل شود.
مزایای درمانی:
- بیان غیرمستقیم احساسات و کاهش ترس از قضاوت
- افزایش آگاهی از تأثیر رفتارها بر دیگران
- تقویت مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض
- ایجاد فضای امن برای بحث و گفتگو
3.تکنیک رنگ آمیزی زندگی
تکنیک بازی‌درمانی «رنگ‌آمیزی زندگی» یک روش خلاقانه و تعاملی است که با استفاده از آب‌نبات‌های رنگی مانند M&M یا Skittles، به کودکان و خانواده‌ها کمک می‌کند تا احساسات و تجربیات خود را به شیوه‌ای سرگرم‌کننده بیان کنند. این فعالیت به‌ویژه برای کودکان مؤثر است، زیرا رنگ‌ها و بازی را ترکیب می‌کند و ابزاری ملموس برای بیان احساسات فراهم می‌آورد.
مواد مورد نیاز:
- بسته‌ای از آب‌نبات‌های رنگی مانند M&M یا Skittles
- تعداد کافی آب‌نبات برای هر عضو خانواده (حدود ۵ تا ۷ عدد)
دستورالعمل:
- به هر عضو خانواده ۵ تا ۷ عدد آب‌نبات بدهید.
- از آن‌ها بخواهید آب‌نبات‌ها را بر اساس رنگ جدا کنند.
- هر رنگ را به یک سؤال خاص اختصاص دهید:
- سبز: چند کلمه برای توصیف خانواده بگویید.
- نارنجی: چه چیزی در ساختار خانواده نیاز به بهبود دارد؟
- قرمز: چه چیزی شما را نگران می‌کند؟
- زرد: خاطرات مورد علاقه‌تان را توصیف کنید.
- بنفش: فعالیت‌های سرگرم‌کننده‌ای که خانواده انجام می‌دهد را توصیف کنید.
- هر نفر نوبتی یک رنگ را انتخاب کرده و به سؤال مربوطه پاسخ می‌دهد.
- پس از پاسخ دادن، می‌تواند آب‌نبات را بخورد و نوبت را به نفر بعدی بدهد.
بحث گروهی: پس از اتمام فعالیت، می‌توانید با پرسیدن سؤالاتی مانند:
- چه چیز جدیدی درباره یکدیگر یاد گرفتید؟
- آیا چیزی شما را شگفت‌زده کرد؟
- چگونه می‌توانیم با هم برای بهبود روابط خانوادگی همکاری کنیم؟
این فعالیت نه‌تنها بیان احساسات را تسهیل می‌کند، بلکه با تقویت همدلی و درک متقابل، پیوندهای خانوادگی را نیز مستحکم‌تر می‌سازد. ابزاری ساده اما قدرتمند برای بهبود ارتباطات و رسیدگی به نگرانی‌های درون خانواده است.
4.قصه‌گویی متقابل (Mutual Storytelling)
در این تکنیک از کودک و درمانگر بازی‌درمانی خواسته می‌شود که هر دو در فرایند قصه‌گویی شرکت کنند. ابتدا کودک تشویق می‌شود که یک داستان خیالی تعریف کند.
پس از پایان روایت، کودک باید توضیح دهد که درس یا پیام اخلاقی داستان چه بوده است. سپس درمانگر، داستان را دوباره بازگو می‌کند اما این بار راه‌حل‌هایی برای چالش‌ها و درگیری‌های شخصیت‌های داستان ارائه می‌دهد.
5.نقش‌آفرینی (Role-Playing)
در این روش، از کودک خواسته می‌شود تا موقعیتی که باعث اضطراب او می‌شود را نقش‌آفرینی کند. این فرایند به کودک کمک می‌کند تا اضطراب خود را تخلیه کرده و با شجاعت به زندگی روزمره بازگردد.
برای مثال، ممکن است زورگویی در مدرسه باعث ترس کودک شود، اما با نقش‌آفرینی، کودک متوجه می‌شود که این زورگویی ربطی به شخصیت خودش ندارد و بهتر می‌تواند با آن کنار بیاید.
6.بازی ابرقهرمان (Superhero Play)
در این تکنیک بازی‌درمانی، از کودکان خواسته می‌شود که ابرقهرمان مورد علاقه‌شان را همراه با قدرت‌های ویژه‌اش نقاشی کنند. سپس درمانگر به کودک کمک می‌کند تا بین قدرت‌های آن ابرقهرمان و توانمندی‌های خود کودک ارتباط برقرار کند و یاد بگیرد چگونه از این توانایی‌ها به شکل مثبت استفاده کند.
7.دماسنج احساسات (Emotion Thermometer)
در این تکنیک، یک «دماسنج احساسات» ساده به کودک داده می‌شود که از ۰ (چهره خندان) تا ۱۰ (چهره اخمو) طیف احساسات را نشان می‌دهد.
درمانگر از کودک می‌خواهد فهرستی از اتفاقات مختلف را بنویسد و احساسی را که نسبت به هر اتفاق دارد، مشخص کند، سپس آن احساس را روی دماسنج علامت بزند.
سؤالات پیشنهادی برای این فعالیت:
- چه چیزی باعث می‌شود مثل یک چهره خندان احساس کنی؟
- چه چیزی تو را ناراحت یا اخمو می‌کند؟
- چه کاری را انجام می‌دهی که به تو احساس آرامش و لذت می‌دهد؟
تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که با استفاده از این روش، نظارت و تنظیم هیجانی را یاد می‌گیرند، کمتر به رفتارهای پرخاشگرانه یا اختلال‌آفرین دچار می‌شوند.
8.بازی با چوب جادویی
در این تکنیک بازی‌درمانی، درمانگر چوب جادویی‌ای را به کودک می‌دهد و از او می‌خواهد که سه آرزو بکند. جالب است بدانید معمولاً یکی از این آرزوها به مشکلی واقعی مربوط می‌شود که کودک در زندگی خود با آن روبه‌رو است یا تجربه‌اش کرده.
این روش به کودکان کمک می‌کند تا در فضایی امن و آرام، آرزوها، خواسته‌ها یا دغدغه‌های درونی خود را به‌صورت کلامی بیان کنند.
9.بازی‌درمانی با توپ احساسات
در میان تکنیک‌های مشاوره خانواده، این روش برای بیان احساسات بسیار مؤثر است، به‌ویژه برای کودکانی که ممکن است در توصیف احساسات خود راحت نباشند. در این بازی، یک توپ تهیه می‌شود و روی هر قسمت آن نام یکی از احساسات (مانند شادی، غم، خشم، هیجان و…) نوشته می‌شود. سپس اعضای خانواده توپ را به نوبت به یکدیگر پرتاب می‌کنند.
هر کسی که توپ را می‌گیرد، باید درباره زمانی صحبت کند که آن احساس را تجربه کرده است.
این فعالیت گروهی به اعضای خانواده کمک می‌کند تا احساساتشان را در فضایی بدون قضاوت با یکدیگر به اشتراک بگذارند و مهارت گوش دادن و همدلی را تمرین کنند.
10.بازی‌درمانی پانتومیم احساسات
در این نوع بازی‌درمانی، احساسات مختلف روی کارت‌هایی نوشته می‌شوند و می‌توان آن را نوعی “بازی کارتی” دانست.
کودکان در طول جلسه درمانی، به نوبت کارت‌ها را انتخاب کرده و احساسی را که روی آن نوشته شده با پانتومیم (بدون صحبت کردن) اجرا می‌کنند. هدف این بازی آن است که درمانگر بتواند نحوه‌ی بیان احساسات کودک در فضای خانواده را تحلیل کند.
این تکنیک به‌ویژه برای نوجوانان بسیار مؤثر و درمانی است، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند بدون نیاز به بیان کلامی، احساسات خود را نشان دهند و از این طریق مورد درک قرار بگیرند.
11.بازی‌درمانی پاره کردن صفحات کتاب
در این تکنیک بازی‌درمانی از یک کتاب قدیمی استفاده می‌شود. کودکان صفحات کتاب را پاره می‌کنند، آن‌ها را مچاله کرده و به داخل سطل زباله پرتاب می‌کنند.
هدف این بازی آن است که به کودکان بیاموزد چگونه خشم و احساسات منفی خود را «دور بریزند» و آن‌ها را درون خود نگه ندارند. این کار به صورت نمادین به آن‌ها کمک می‌کند تا رهایی از احساسات ناخوشایند را تجربه کنند و راهی برای تخلیه هیجانی بیابند.
